واگرایی مخفی چیست و چطور میتوان بر اساس آن معامله کرد؟
واگرایی به حالتی گفته می شود که در آن قیمت برخلاف اندیکاتور حرکت می کند. در صورتی که واگرایی در انتهای روند اتفاق بیفتد، به آن واگرایی معمولی (Regular Divergence یا به اختصار RD) گفته می شود و در صورتی که واگرایی در انتهای اصلاح قیمتی به وقوع اهمیت واگرایی در RSI بپیوندد، به آن واگرایی مخفی (Hidden Divergence یا به اختصار HD) گفته می شود.
در صورتی که در محدوده اصلاحی یک روند صعودی بزرگ، اندیکاتور کف پایین تر ثبت کند اما قیمت به کف پایین تر نرسد و کف بالاتر ثبت کند، واگرایی مخفی مثبت به وقوع می پیوندد. همانطور که از نام این نوع واگرایی مخفی مشخص است، پس از وقوع آن می توان افزایش تقاضا و به تبع آن رشد قیمت را انتظار داشت.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این می باشد که در واگرایی مخفی مثبت، باید قیمت حتما از یک سقف بالاتر نسبت به سقف قبلی به طور موقت بریزد و اگر غیر از این باشد نمی توان نام آن را واگرایی مخفی مثبت گذاشت.
انواع واگرایی مخفی و معمولی
توضیحاتی که در ابتدا ارائه کردیم خیلی کلی بودند. برای درک بهتر مفهوم واگرایی بهتر است نگاهی به الگوهای آنها بیندازیم. قبل از آن این را بدانید که انواع واگرایی مخفی و معمولی را میتوان در دو گروه زیر دستهبندی کرد:
- مثبت (Bullish) یا صعودی
- منفی (Bearish) یا نزولی
برای تشخیص واگرایی مخفی در روندهای صعودی باید به کفهای نمودار قیمت دقت کرد. ولی در روندهای نزولی، سقفهای نمودار قیمت اهمیت دارند.
در سمت مقابل برای تعیین واگرایی معمولی در روندهای صعودی به سقف نمودار قیمت توجه میشود و در روندهای نزولی، کفهای ساختهشده در نمودار از اهمیت برخوردارند.
حالا نگاهی به نمودار و الگوهای تصویری واگرایی مخفی و معمولی میاندازیم. با انجام این کار تشخیص واگرایی برایمان راحتتر خواهد شد. تصویر زیر را ببینید:
الگوهای واگرایی معمولی و مخفی
در سمت چپ واگرایی معمولی را داریم و در سمت راست واگرایی مخفی که هر کدام در دو گروه صعودی و نزولی مشخص شدهاند. هر گروه هم دو نمودار دارد. نمودارهای بالایی نمودار قیمت را نشان میدهند و نمودارهای پایینی نشانگر اندیکاتور هستند. اول برویم سراغ واگرایی معمولی که البته هدف بحث ما نیست ولی بهتر است مروری بر آن داشته باشیم.
واگرایی معمولی مثبت (صعودی) و منفی (نزولی)
واگرایی معمولی مثبت (RD+): در سمت چپ تصویر دو واگرایی معمولی مثبت یا Bullish و منفی یا Bearish را میبینید. همانطور که در تصویر هم مشخص است، در واگرایی معمولی مثبت روندمان نزولی است ولی اندیکاتور روندی صعودی دارد. یعنی کفهای جدید در نمودار قیمت پایینتر تشکیل میشوند ولی در اندیکاتور کف جدید بالاتر از کف قبلی ظاهر میشود. همین اختلاف جهت حرکت، واگرایی را نشان میدهد. وقتی چنین اتفاقی بیفتد، سیگنال تغییر روند صادر میشود. یعنی میفهمیم که احتمال دارد یک روند صعودی آغاز شود.
واگرایی معمولی منفی (RD-): این واگرایی برعکس RD+ است. یعنی در روندهای صعودی باید به دنبال این پدیده بگردیم. در این شرایط باید به سقفهایی که در نمودار قیمت ایجاد میشود دقت کنیم. سقفهای جدید باید بالاتر از سقف قبلی باشند. اما در اندیکاتور سقفهای جدید پایینتر از سقف قبلی هستند. باز هم با مشاهدهی چنین حرکاتی، میتوانیم بفهمیم که احتمال معکوس شدن روند زیاد است.
واگرایی مخفی مثبت (صعودی) و منفی (نزولی)
واگرایی مخفی مثبت (HD+): دوباره لازم است که تصویر بالا نگاه کنید تا توضیح بدهیم که شرایط تشکیل واگرایی مخفی مثبت و منفی چیست. واگرایی مخفی مثبت در روند صعودی ظاهر میشود. درست برخلاف واگرایی معمولی مثبت که در روند نزولی میشد آن را پیدا کرد. وقتی در نمودار قیمت میبینیم که کفهای جدید بالاتر از کف قبلی هستند، ولی در اندیکاتور کفهای جدید در نقاطی پایینتر تشکیل میشوند میفهمیم که واگرایی مخفی مثبت رخ داده است. با مشاهدهی این حرکت، اهمیت واگرایی در RSI احتمال میدهیم که روند به حرکت قبلیاش ادامه بدهد.
واگرایی مخفی منفی (HD-): این واگرایی در شرایطی اتفاق میافتد که روندمان نزولی است. وقتی سقفی پایینتر از سقف قبلی در نمودار قیمت میبینیم ولی در اندیکاتور سقف جدید بالاتر از سقفهای قبلی تشکیل میشود میفهمیم که با واگرایی مخفی منفی طرف هستیم. باز هم باید منتظر ادامهی روند باشیم؛ روندی که در اینجا نزولی است و انتظار داریم همچنان نزولی بماند.
هر دو مورد از انواع واگرایی مخفی که به آنها اشاره شد، از ادامهی روند فعلی خبر میدهند. با شناسایی این مسئله میتوانیم سیگنالهای معاملاتی مختلفی بگیریم و برای تایید اعتبار نیز از اندیکاتورهایی مثل مکدی یا RSI استفاده کنیم.
واگرایی مخفی چقدر قابل اطمینان است؟
اگرچه واگرایی یک نشانه قدرتمند از تغییر جهت حرکت اهمیت واگرایی در RSI بازار است، اما نمیتوان تنها به آن اتکا کرد. معاملهگران تازهکار قبل از اینکه واگرایی پنهان را در شیوه های معاملاتی خود بگنجانند باید بر استفاده از بقیه ابزارهای تحلیل تکنیکال مسلط شوند.
به یاد داشته باشید که واگرایی همیشه منجر به تغییر روند قدرتمندی نمیشود. گاهی قیمت ممکن است پس از ایجاد یک واگرایی مخفی وارد یک روند رنج شود. روند رنج به روندی میگویند که قیمت به صورت افقی در یک محدوده حرکت میکند.
نکته مهم این مطلب استفاده از واگرایی مخفی در کنار دیگر اندیکاتورها و ابزارهای تحلیل تکنیکال است.
گاهی اوقات هنگام استفاده از دو یا چند اندیکاتور مختلف، سیگنالهای ایجاد شده ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند و به شرایط متفاوتی از بازار دلالت کنند.
در چنین مواردی بهتر است یک قدم به عقب بروید و با بررسی بیشتر ببینید که آیا سیگنالهای متضاد با یکدیگر علاوه بر همپوشانی زمانی، قوی هستند یا خیر. اگر به چنین نتیجهای رسیدید بهتر است تا مدتی از این ارز دور بمانید.
برخی نکات درباره واگراییها
به یاد داشته باشید که واگراییها، علت تغییر یا ادامه روند نیستند بلکه ابزاری برای شناسایی آنها هستند. مشاهده واگرایی حکم هشدار را دارد و برای تصمیمگیری نهایی جهت خرید و فروش، میبایست از ابزارهای دیگر برای اطمینان بیشتر استفاده کرد.
لزوما هر زمانی که تغییر روند رخ دهد، واگرایی وجود ندارد. وجود واگرایی نشانهای برای پیشبینی تغییر روند است، نه مهر تأییدی بر آن.
اندیکاتورهای بسیاری در نرمافزارهای تحلیلگر نمودارهای قیمتی وجود دارند، اما بهطور کلی از اندیکاتورهای MACD، RSI، CCI، ROC، MFI و OBV در مسیر شناسایی واگراییها استفاده میشوند و فراز و فرودهای آنها با نمودار قیمتی مقایسه میشوند. در میان این اندیکاتورها، MACD بهتر میتواند به شناسایی واگرایی کمک کند.
یکی از رایجترین اشتباهات در مورد شناسایی واگراییها، عدم تشخیص صحیح خط روند (صعودی یا نزولی) است. حتما به بالا و پایین بودن سقف و کف و صعودی و نزولی بودن خط روند توجه کنید، چرا که در غیراینصورت دچار تصمیم اشتباه و ضرر مالی میشوید.
هنگامیکه نمودار با سرعت بالا و بدون واگرایی به سمت سطوح حمایت و مقاومت درحرکت باشد، احتمال شکست سطوح بسیار بالا است. در صورتی که شکست سطح حمایت یا مقاومت همزمان با تشکیل واگرایی رخ دهد، پیشبینی میشود که شکست فریبدهنده یا اصطلاحا Fake بوده و مجددا برگشت به سطح شکستهشده را شاهد خواهیم بود.
اندیکاتور RSI چیست و چگونه به ما کمک میکند؟
اندیکاتور RSI که به اندیکاتور شاخص قدرت نسبی نیز معروف است، یکی از بهترین ابزارهایی است که با استفاده از آن میتوانید درصد موفقیت تریدهای خود را بالا ببرید. به همین جهت به شما توصیه میکنیم که از این اندیکاتور بهصورت ویژه استفاده کنید تا معاملات پرسودی داشته باشید. با توجه به این که نحوه درست استفاده از این اندیکاتور اهمیت دارد، بهتر است که در این مطلب از دلفین وست اطلاعات بیشتری در این بخش به دست بیاورید.
اندیکاتور RSI چیست؟
با توجه به کاربردهای زیادی که در اندیکاتور RSI وجود دارد، شما این امکان را خواهید داشت که از این ابزار در تحلیل تکنیکال خود استفاده کنید. اندیکاتور شاخص قدرت نسبی نامی است که در فارسی برای آن انتخاب شده است. کار این اندیکاتور، بررسی تغییرات قیمتی در یک دارایی خاص است. همچنین اندیکاتور RSI نشان میدهد که آیا بازار از نظر خرید یا فروش در ناحیه اشباع قرار گرفته یا خیر. در نهایت این شما هستید که باید تصمیم اصلی خود را در این مورد بگیرید.
کار با اندیکاتور RSI به روشهای مختلفی امکانپذیر است که میتوانید بهترین انتخاب ممکن را در این بخش داشته باشید. فرمول اندیکاتور RSI به گونهای نوشته شده که نتایج بینظیر آن کاملا برای شما مشخص است. بسیاری از تریدرها هستند که با استفاده از واگرایی در اندیکاتور RSI معاملات خود را پیش میبرند و از این طریق به سود خوبی دست پیدا میکنند.
با توجه به نکات مثبتی که درباره اندیکاتور شاخص قدرت نسبی اهمیت واگرایی در RSI وجود دارد، بهتر است در اولین فرصت برای این کار اقدامات لازم را انجام دهید. آمارها این موضوع را ثابت میکند که بهکارگیری آراسآی میتواند تاثیر بسیار زیادی بر روی معاملات شما داشته باشد؛ پس حتما نحوه کار کردن با آن را یاد بگیرید و از مزایای ویژه آن بهرهمند شوید.
فرمول اندیکاتور RSI
اندیکاتور RSI بر اساس فرمول زیر محاسبه میشود:
در فرمول RSI ابتدا شما نیاز به محاسبه Average Gain یا همان میانگین درصد سود و Average Loss یا همان میانگین درصد ضرر دارید. در فرمول فوق میانگین ضرر مقبت در نظر گرفته میشود و به طور استاندارد میانگین سود و ضرر در ۱۴ دوره زمانی است.
برای مثال فرض کنید بازار در هفته گذشته از ۱۴ روز با سود میانگین ۱ درصد و میاگین ضرر ۰.۸- درصد بسته شده است که RSI برابر عدد به دست آمده در فرمول زیر میشود.
تنظیمات مناسب در معاملات اندیکاتور RSI چیست؟
یکی از موارد مهمی که باید در استفاده از اندیکاتور RSI بدانید، این است که باید آن را برای رسیدن به حالت استاندارد تنظیم کنید. خوشبختانه یک بخش ویژه در این اندیکاتور وجود دارد که میتوانید تنظیمات دلخواه خود را در آن وارد کنید. از همین رو مهمترین تنظیمی که باید صورت بگیرد، طول دوره است که در این اندیکاتور با نام Length شناخته میشود. شما با استفاده از این تنظیم، میتوانید به راحتی تنظیمات دلخواه خود را از نظر تعداد کندلهای محاسبه شده متوجه شوید.
اگر دوست دارید که تریدهای خود را در دوره زمانی کوتاهمدت انجام دهید، بهتر است که میزان طول دوره را کمتر کنید. همچنین تریدرهای میانمدت و بلندمدت نیز میتوانند که از اندیکاتور شاخص قدرت نسبی در بازه زمانی بزرگتر استفاده کنند. با توجه به شرایط خاصی که در این قسمت وجود دارد، شما این امکان را دارید که برای رشد معاملات خود از این اندیکاتور بینظیر استفاده کنید.
اگر برای اولین بار از اندیکاتور RSI در تحلیل تکنیکال استفاده کنید، عدد طول دوره بر روی ۱۴ قرار گرفته است. در نمودار RSI میتوان تصمیمات خوبی را برای خرید و فروش گرفت پس حتما از این ابزار ویژه و هدفمند به نفع خود سود ببرید.
استراتژیهای مهم تجارت با اندیکاتور RSI
امروزه برای این که بتوانید در بازارهای مالی به شرایط خوبی دست پیدا کنید، قبل از هر چیز باید یک استراتژی معاملاتی ویژه اهمیت واگرایی در RSI برای خود ایجاد کنید. بر همین اساس شما هم میتوانید با کمک اندیکاتور شاخص قدرت نسبی به تریدهای موفقیتآمیزی برسید که در نوع خود بسیار اهمیت دارند. درحالحاضر استراتژیهای معاملاتی بسیار زیادی با اندیکاتور RSI قابل اجراست که فقط کافیست تا آنها را یاد بگیرید. زمانی که از این اندیکاتور استفاده میکنید، یک درجهبندی را در نمودار RSI میبینید که از ۰ تا ۱۰۰ شمارهگذاری شده است.
زمانی که خط RSI به ۷۰ یا بالاتر از آن میرسد، بدان معناست که در بازار، اشباع خرید اتفاق افتاده است که در این حالت احتمال ریزش قیمت بسیار بالاست. همچنین اگر خط RSI به به عدد ۳۰ یا کمتر برسد، به معنای اشباع فروش است که بعد از آن به احتمال زیاد با افزایش قیمت روبرو خواهیم شد. همین موارد سبب میشود تا معاملات بهتری داشته باشید و از این طریق به سود بسیار خوبی دست پیدا کنید. در صورتی که کار با اندیکاتور RSI را یاد بگیرید، مسلما میزان خطای شما در معاملات نیز کمتر از حالت عادی خواهد شد.
واگرایی در اندیکاتور RSI چیست؟
یکی از اتفاقات مهمی که در اندیکاتور شاخص قدرت نسبی یا همان RSI روی میدهد این است که پدیده واگرایی در آن اتفاق میافتد. در واقع فرمول اندیکاتور RSI سبب شده که امکان واگرایی در این اندیکاتور وجود داشته باشد. در این حالت، حرکت قیمت در نمودار با حرکت خط RSI همخوانی ندارد. بهطور مثال اگر قیمت و کندلها حالت صعودی دارند، در خط RSI یک شیب نزولی را میبینیم. زمانی که این تفاوت رخ میدهد، اصطلاحا واگرایی در اندیکاتور RSI به وجود آمده است.
زمانی که این اتفاق رخ میدهد، معمولا بعد از آن با یک تغییر روند مواجه خواهیم بود. بهطور مثال اگر بازار حالت نزولی دارد، این واگرایی میتواند نشانههای خوبی را برای ورود بدهد. همانطور که میبینید، کار با اندیکاتور RSI بسیار آسان است که شما هم میتوانید از اندیکاتور شاخص قدرت ترکیبی بهره ببرید. خوشبختانه امروزه بسیاری از تریدرهای حرفهای نیز از این روش استفاده میکنند که شما هم میتوانید یکی از همین افراد باشید.
ترید با خط روند در اندیکاتور شاخص قدرت نسبی
یکی از نکات مهمی که باید درباره اندیکاتور RSI بدانید، این است که میتوان با استفاده از خط روند RSI ترید انجام داد. در واقع تمامی قوانینی که برای خط روند قیمتی وجود دارد، در این بخش نیز صدق میکند. به همین جهت است که اندیکاتور RSI در بورس نیز کاربرد بسیار بالایی دارد که با استفاده از آن میتوانید به راحتی معاملات خود را به سود برسانید.
همانطور که برای روند قیمتی خط روند رسم میکنید، این مورد برای شاخص قدرت نسبی نیز قابل استفاده است. به همین جهت به شما توصیه میکنیم که از اندیکاتور RSI در تحلیل تکنیکال خود بهره ببرید تا از این طریق بهترین نتایج نیز برای شما ممکن شود. خوشبختانه نمودار RSI همواره نتایج بسیار خوبی را برای شما خلق میکند که میتوانید از این امکان ویژه به سود خود استفاده کنید.
سخن پایانی
اندیکاتور RSI یکی از مهمترین ابزارهای تحلیل تکنیکال است که با کمک آن، میتوان معاملات زیادی انجام داد. این اندیکاتور میتواند که مناطق اشباع خرید و فروش را پیدا کند تا از آنها برای گرفتن تاییدیه برای ورود به معامله استفاده کند. همچنین واگرایی در اندیکاتور RSI نیز فرصتهای معاملاتی زیادی را در اختیار شما قرار میدهد. در این مطلب از دلفین وست بهصورت دقیق به بررسی این اندیکاتور پرداختیم پس حتما از اطلاعات مطرح شده در این مطلب استفاده کنید.
سوالات متداول
- واگرایی منفی در RSI چیست؟
زمانی که روند صعودی در حال تمام شدن است، خط روند RSI هم برخلاف نمودار قیمت نزولی میشود که به آن واگرایی منفی میگویند.
هنگامی که روند نزولی درحال اتمام است، اندیکاتور شاخص قدرت نسبی حالت صعودی به خود میگیرد که به آن واگرایی مثبت میگویند.
- اعداد بالا و پایین RSI به چه معناست؟
این اعداد نشاندهنده میزان حجم خرید یا فروش دارایی هستند که میتوان با کمک آن، تصمیمهای معاملاتی گرفت.
واگرایی در تحلیل تکنیکال (Divergence) ارز دیجیتال و بورس
تحلیل تکنیکال یکی از تحلیلهای مهم و پرکاربرد در بازارهای مالی است. یکی از موضوعات پرکاربرد و محبوب آموزش ارز دیجیتال در مشهد، واگرایی در تحلیل تکنیکال است. همانطور که از اسم واگرایی مشخص است؛ زمانی رخ میدهد که جهت روند سهم با جهت روند یک اندیکاتور خاص مطابقت نداشته باشد (درواقع برعکس هم باشند). این اتفاق نشانهای است برای معاملهگران که با استفاده از این نشانه قادر هستند کسب سود کنند و یا خود را از ضررهای حتمی نجات دهند.
در برخی از مواقع تغییر روند بازار طوری است که بازار را از نقطه اوج به کف میرساند و با واگرایی این اتفاقات قابل پیشبینی هستند. از این رو توجه به هشدار واگرایی ضروری است. در این مقاله از آکادمی پارسیان بورس قصد داریم مفاهیم و انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال را عنوان کنیم. سپس نکات کلیدی استفاده از این روش را عنوان و مثالهای واقعی برای فهم بیشتر شما عزیزان بیان کنیم. در نهایت شما با این مفهوم تکنیکال قوی خیلی بیشتر آشنا خواهید شد. پس برای فهم این موضوع با ما همراه باشید.
واگرایی در تحلیل تکنیکال چیست؟
در این بخش قصد داریم راجع به این موضوع که واگرایی در تحلیل تکنیکال چیست صحبت کنیم. به بیانی ساده واگرایی زمانی رخ میدهد که روند قیمت با یک شاخص و اندیکاتور یکی نباشد. برای مثال اگر اندیکاتور RSI روندی منفی را نشان دهد ولی قیمت روند مثبت داشته باشد. در این شرایط میتوان گفت واگرایی رخ داده است. واگرایی به معاملهگر هشدار میدهد که قیمت احتمالاً تغییر روند خواهد داد. هشدار واگرایی برای تریدرها از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا احتمال تغییر روند زیاد است.
واگرایی انواعی مختلفی دارد که در بخشهای بعدی به انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال میپردازیم. اما سؤال اینجاست که از چه اندیکاتورهایی میتوان برای پیداکردن واگرایی استفاده کرد. جواب این است که از تمامی اندیکاتورهای رایج برای تشخیص واگرایی میتوان استفاده کرد اما یکی از اندیکاتورهای محبوب، RSI است. اما از اندیکاتورهای دیگری مثل مکدی (MACD) و OsMA نیز برای تشخیص واگرایی استفاده میشود.
انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال
در این بخش قصد داریم راجع به انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال صحبت کنیم. به طور کلی واگرایی به دو دسته واگرایی مخفی (Hidden Divergence) و واگرایی معمولی (Regular Divergence) طبقهبندی میشوند. هر کدام از این واگراییها به دو دسته مثبت و منفی طبقهبندی میشوند. برای آشنایی با مفهوم هر یک با ما همراه باشید.
واگرایی معمولی (Regular Divergence)
در این نوع واگرایی وقتی نمودار قیمت صعودی است و قیمت به قله جدیدی دست پیدا میکند، روند اندیکاتور بر خلاف آن است و با روند صعودی قیمت به قله بالاتری نمیرسد و قله جدید، پایینتر است. برای قیمت نزولی برعکس این عمل میکند نمودار قیمت با گذشت زمان به کف پایینتری میرسد ولی اندیکاتور کف بالاتری را تشکیل میدهد. در نتیجه این نوع واگرایی در تحلیل تکنیکال را میتوان به دو دسته مثبت و منفی طبقهبندی کرد:
واگرایی منفی معمولی
در این نوع واگرایی نمودار شمعی قیمت بر اساس زمان صعودی است. برای بررسی این نوع واگرایی باید به قلهها نگاه کرد. نمودار قیمت به قله بالاتر (higher high) دست پیدا میکند در صورتی که نمودار اندیکاتوری مثل Rsi یا هر اندیکاتور دیگری قله پایینتری (lower highs) نشان میدهد. نمونه این واگرایی را میتوانید در شکل زیر مشاهده کنید همانطور که مشخص است قیمت بعد از این واگرایی منفی، نزولی شده است.
واگرایی مثبت معمولی
این نوع واگرایی در تحلیل تکنیکال، نمودار شمعی قیمت بر اساس زمان روندی نزولی دارد. در این نوع واگرایی باید کفهای قیمتی در نظر گرفته شود. به صورتی که در نمودار قیمت بر اساس زمان، قیمت به کف پایینتر (lower low) میرسد. این در حالی است که RSI یا هر اندیکاتور دیگر، کف جدید را بالاتر از کف قدیمی تشکیل میدهد.
واگرایی مخفی (Hidden Divergence)
تفاوت واگرایی مخفی و معمولی این است که در واگرایی معمولی از نوع مثبت نمودار قیمت زمان و اندیکاتورها، در کف روند نزولی بود ولی در واگرایی مخفی این اتفاق در کف روند صعودی میافتد. در ادامه بیشتر راجع به واگرایی مخفی و تفاوت آن با واگرایی معمولی صحبت میکنیم.
واگرایی مثبت مخفی
واگرایی در تحلیل تکنیکال از نوع مخفی و مثبت، کف روندِ صعودی در نظر گرفته میشود. چنین روندی در نمودار قیمت زمان کف جدیدی که تشکیل میشود از کف قبلی بالاتر است ولی عکس این اتفاق در اندیکاتور رخ میدهد. در این صورت واگرایی مثبت از نوع مخفی رخ داده است. همانطور که در شکل زیر مشاهده میکنید قیمت کف صعودی دارد ولی اندیکاتور عکس آن را نشان میدهد که در ادامه قیمت اندکی رشد داشته است.
واگرایی منفی مخفی
در این نوع واگرایی سقف روند نزولی در نظر گرفته میشود. اگر در یک روند نزولی سقف جدیدی که ایجاد میشود پایینتر از سقف قبلی باشد و عکس این موضوع در اندیکاتور رخ دهد در این صورت واگرایی در تحلیل تکنیکال از نوع منفی رخ داده است. همانطور که شکل زیر معلوم است روند نزولی سقفهای پایینتر را تشکیل داده است ولی در اندیکاتور RSI این اتفاق نیفتاده است بنابراین واگرایی منفی تشکیل شده و بازار منفی شده است.
استراتژی خرید با استفاده از واگرایی
در این بخش قصد داریم راجع به استراتژی خرید با استفاده از واگرایی صحبت کنیم. سیگنال خرید در واگرایی زمانی است که واگرایی مثبت باشد. همانطور که گفته شد واگرایی میتواند از نوع مخفی یا معمولی باشد. در واگرایی مثبت اهمیت واگرایی در RSI معمولی نمودار قیمت زمان روندی نزولی داشته و کف پایینتر تشکیل میدهد اما در اندیکاتور عکس این قضیه رخ میدهد.
واگرایی در تحلیل تکنیکال از نوع مخفی مثبت، نمودار قیمت زمان روندی صعودی دارد و کف قیمت بالاتر تشکیل میدهد این در حالی است که در اندیکاتور عکس این قضیه رخ داده است. این دو واگرایی مثبت، سیگنالی برای خرید بهحساب میآیند.
بنابراین تریدرها بهتر است در این زمان با توجه به استراتژیهایشان مثل خرید پلهای و… در کف سهم را خریداری کنند و منتظر صعود بمانند. البته در این شرایط پایبند بودن به حد ضرر لازم است زیرا هیچ سیگنالی قطعی نیست و ممکن است به ضرر منتهی شود.
استراتژی خروج از سهم به کمک واگرایی
در این بخش قصد داریم راجع به استراتژی خروج از اهمیت واگرایی در RSI سهم به کمک واگرایی در تحلیل تکنیکال صحبت کنیم. واگرایی منفی میتواند سیگنال محکمی برای خروج باشد. برای مثال یک اندیکاتور مثل شاخص قدرت نسبی (RSI) در نظر بگیرید. اگر قیمت روندی صعودی داشته باشد و سقفی بالاتر را تجربه کند اما اندیکاتور عکس این قضیه را نشان دهد آنگاه واگرایی منفی از نوع معمولی رخ داده است.
در روند نزولی اگر سقف جدید از سقف قدیمی پایینتر باشد و عکس این قضیه در اندیکاتور رخ دهد واگرایی منفی از نوع مخفی رخ داده است و این دو سیگنال قوی برای خروج از سهم بهحساب میآیند. در این حین تریدر یا معاملهگر با توجه به استراتژیهایش باید محدودهای برای خروج در نظر بگیرد که اگر سهم روند نزولی به خود گرفت معاملهگر سهم را بفروشد و درگیر روند نزولی و یا متحمل ضرر نشود و یا سود خود را از دست ندهد.
واگرایی در تحلیل تکنیکال در چارتهای گذشته بهراحتی قابل تشخیص هستند. برخی از واگراییهای منفی در نقاط اوج بازار وقتی همه در حال کسب سود هستند رخ میدهد. در این زمانها حس سود و طمع برای کسب سود بیشتر اجازه نمیدهد که شما به سیگنال خروج از بازار توجه کرده و آن را بفروشید. اما در بازارهای مالی نباید احساساتی شد و خلاف استراتژی معاملاتی عمل کرد. احساساتی عمل کردن در این زمانها موجب میشود سودی که کسب کردهاید از دست بدهید و حتی شاید متحمل ضرر شوید.
نکات مهم واگرایی در تحلیل تکنیکال
در این بخش قصد داریم نکات مهم واگرایی در تحلیل تکنیکال را بیان کنیم. به طور کلی واگرایی دلیلی بر تغییر روند نیست بلکه شاخصی است که به کمک آن میتوان تغییر روند را پیشبینی کرد. اما ممکن است این پیشبینی غلط باشد و عکس این قضیه رخ دهد. اما باید این نکته را در نظر داشت واگرایی سیگنال محکمی است ولی دلیل بر این نیست که صد درصد جواب بدهد.
تحلیلگران ممکن است در تشخیص واگرایی مثبت و منفی دچار اشتباه شوند اما نکتهای که در واگرایی مهم است این است که از طریق کف روند واگرایی را تشخیص داده میشود یا سقف روند. اگر واگرایی در کف روند رخ دهد واگرایی مثبت و اگر واگرایی در سقف روند رخ دهد واگرایی منفی است. صعودی یا نزولی بودن روند دلیل بر واگرایی منفی یا مثبت نیست. در خصوص واگرایی مخفی و معمولی دقت کنید که به دلیل تشخیص غلط واگرایی متضرر نشوید.
واگرایی در تحلیل تکنیکال دلیل هر تغییر روندی نیست. علتهای زیادی میتواند دلیل بر تغییر روند باشد که یکی از آنها واگرایی است.
در خصوص ارزهای دیجیتال و سهامهای کوچک، باید در نظر داشت که الگوهای تکنیکالی که در این ارز یا سهامها وجود دارند بهاندازه الگوهایی که در بازارهای بزرگتر مانند بیتکوین و سهامهای بزرگ هستند؛ قابل اعتماد نیستند. دلیل آن این است که خریداران و فروشندگان کمتری به بازارهای کوچکتر علاقهمند هستند و این موضوع باعث میشود که در این بازارها مستعد نوسانات بد باشد. پس در این بازارها احتمال غلط شدن تحلیلها وجود دارد.
استراتژیهای ورود و خروج
اگر واگرایی در تحلیل تکنیکال از نوع مخفی مواجه شدید اگر در این واگرایی با یک روند بزرگتر همسو شدید این یک سیگنال قابلاعتمادتر و قویتر بهحساب میآید. برای مثال اگر چندین ماه است که روند بیتکوین صعودی است و یک واگرایی مخفی پیدا کردید میتوان مشابه شکل زیر عمل کرده آن را بهعنوان یک سیگنال خرید قوی لحاظ کنید و خرید را انجام دهید.
نکته مهم بعد از پیدا کردن نقطه ورود، انتخاب حد ضرر است. هر سیگنال مثبتی هرچقدر هم که قوی باشد ممکن است به شکست منتهی شده و برخلاف سیگنال عمل شود. این حد ضرر است که جلوی ضرر احتمالی را خواهد گرفت.
در کنار حد ضرر نیز باید حد سودهم در نظر گرفت در صورت سود، ممکن است ارز متحمل ضرر شود پس باید میزانی سود در نظر گرفته و به آن پایبند بمانید. تعیین حد سود به استراتژی معاملهگر مربوط است و هر شخص با شخص دیگر ممکن است استراتژی متفاوتی داشته باشد.
چندین نمونه واگرایی در بازارهای مالی
یک نمونه خوب از واگرایی در تحلیل تکنیکال ارز بیتکوین است. بعد از سقف تاریخی 68 هزار دلار واگرایی منفی در تایم فریم هفتگی داشت. خیلی از تریدرها از این سقف تاریخی هیجانزده شدند و خرید کردند و یا ارز خود را برای طمع سود بیشتر نگه داشتند و به این واگرایی توجهی نداشتند. پس از این سیگنال فروش بیتکوین تغییر روند داد و بهاندازه 70 درصد ریزش داشت. تریدرهایی که متوجه این واگرایی شدند با فروش ارزهای خود، سود کردند و یا خود را از ضرر حتمی نجات دادند زیرا پس از آن بیتکوین به کف 20 هزار دلار رسید.
نمونه دیگری از واگرایی در تحلیل تکنیکال، در سال ماه می سال 2017 واگرایی مثبت در تایم فریم روزانه در قیمت بیتکوین رخ داد، این واگرایی سیگنال خریدی برای خریداران شد و پس از آن بیتکوین در حدود 6 ماه بعد 700 درصد سود به سرمایهگذارانش داد و به قیمت 20 هزار دلار رسید. از این رو میتوان از واگرایی بهعنوان سیگنال خرید و یا فروش قوی عنوان کرد.
واگرایی در اوج تاریخی شاخص بورس تهران نیز سیگنالی برای ریزش سنگین این شاخص پس از آن بود. در تایم فریم روزانه بر روی شاخص 2 میلیون واگرایی وجود داشت که پس از آن شاخص بورس ریزش شدیدی کرد و سرمایهگذاران متحمل ضررهای سنگین شدند. واگرایی در شاخص بورس میتوانست سیگنالی برای خروج از سهام باشد.
این مثالهای واگرایی در تحلیل تکنیکال حاکی از آن است که اگرچه ممکن است بازار سقف تاریخی زده باشد و همه را هیجانزده کرده باشد ولی باید در بازار مالی کنترل احساس داشت. اگر در سقف شاهد واگرایی بودید با توجه به استراتژی خود از ارز یا سهام خود خارج شوید زیرا ممکن است بازار با نزولی شدید همراه باشد.
نتیجهگیری
در این مقاله در خصوص واگرایی صحبت کردیم و انواع آن را بیان کردیم. با خواندن این مقاله متوجه شدید که واگرایی در تحلیل تکنیکال چقدر به پیشبینی بازار کمک خواهد کرد و چقدر میتواند دقیق عمل کند. توجه به واگرایی تریدرهای زیادی را از ضررهای کلان نجات داده است. از این رو بهتر است این موضوع را بهعنوان سیگنالی مهم در تحلیلهایتان در نظر داشته باشید. هیجانی عمل کردن در شرایط خوب بازار و توجه نکردن به این سیگنال ممکن است شما را متحمل ضرر کلان کند.
واگرایی مخفی چیست و چطور میتوان بر اساس آن معامله کرد؟
واگرایی به حالتی گفته می شود که در آن قیمت برخلاف اندیکاتور حرکت می کند. در صورتی که واگرایی در انتهای روند اتفاق بیفتد، به آن واگرایی معمولی (Regular Divergence یا به اختصار RD) گفته می شود و در صورتی که واگرایی در انتهای اصلاح قیمتی به وقوع بپیوندد، به آن واگرایی مخفی (Hidden Divergence یا به اختصار HD) گفته می شود.
در صورتی که در محدوده اصلاحی یک روند صعودی بزرگ، اندیکاتور کف پایین تر ثبت کند اما قیمت به کف پایین تر نرسد و کف بالاتر ثبت کند، واگرایی مخفی مثبت به وقوع می پیوندد. همانطور که از نام این نوع واگرایی مخفی مشخص است، پس از وقوع آن می توان افزایش تقاضا و به تبع آن رشد قیمت را انتظار داشت.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این می باشد که در واگرایی مخفی مثبت، باید قیمت حتما از یک سقف بالاتر نسبت به سقف قبلی به طور موقت بریزد و اگر غیر از این باشد نمی توان نام آن را واگرایی مخفی مثبت گذاشت.
انواع واگرایی مخفی و معمولی
توضیحاتی که در ابتدا ارائه کردیم خیلی کلی بودند. برای درک بهتر مفهوم واگرایی بهتر است نگاهی به الگوهای آنها بیندازیم. قبل از آن این را بدانید که انواع واگرایی مخفی و معمولی را میتوان در دو گروه زیر دستهبندی کرد:
- مثبت (Bullish) یا صعودی
- منفی (Bearish) یا نزولی
برای تشخیص واگرایی مخفی در روندهای صعودی باید به کفهای نمودار قیمت دقت کرد. ولی در روندهای نزولی، سقفهای نمودار قیمت اهمیت دارند.
در سمت مقابل برای تعیین واگرایی معمولی در روندهای صعودی به سقف نمودار قیمت توجه میشود و در روندهای نزولی، کفهای ساختهشده در نمودار از اهمیت برخوردارند.
حالا نگاهی به نمودار و الگوهای تصویری واگرایی مخفی و معمولی میاندازیم. با انجام این کار تشخیص واگرایی برایمان راحتتر خواهد شد. تصویر زیر را ببینید:
الگوهای واگرایی معمولی و مخفی
در سمت چپ واگرایی معمولی را داریم و در سمت راست واگرایی مخفی که هر کدام در دو گروه صعودی و نزولی مشخص شدهاند. هر گروه هم دو نمودار دارد. نمودارهای بالایی نمودار قیمت را نشان میدهند و نمودارهای پایینی نشانگر اندیکاتور هستند. اول برویم سراغ واگرایی معمولی که البته هدف بحث ما نیست ولی بهتر است مروری بر آن داشته باشیم.
واگرایی معمولی مثبت (صعودی) و منفی (نزولی)
واگرایی معمولی مثبت (RD+): در سمت چپ تصویر دو واگرایی معمولی مثبت یا Bullish و منفی یا Bearish را میبینید. همانطور که در تصویر هم مشخص است، در واگرایی معمولی مثبت روندمان نزولی است ولی اندیکاتور روندی صعودی دارد. یعنی کفهای جدید در نمودار قیمت پایینتر تشکیل میشوند ولی در اندیکاتور کف جدید بالاتر از کف قبلی ظاهر میشود. همین اختلاف جهت حرکت، واگرایی را نشان میدهد. وقتی چنین اتفاقی بیفتد، سیگنال تغییر روند صادر میشود. یعنی میفهمیم که احتمال دارد یک روند صعودی آغاز شود.
واگرایی معمولی منفی (RD-): این واگرایی برعکس RD+ است. یعنی در روندهای صعودی باید به دنبال این پدیده بگردیم. در این شرایط باید به سقفهایی که در نمودار قیمت ایجاد میشود دقت کنیم. سقفهای جدید باید بالاتر از سقف قبلی باشند. اما در اندیکاتور سقفهای جدید پایینتر از سقف قبلی هستند. باز هم با مشاهدهی چنین حرکاتی، میتوانیم بفهمیم که احتمال معکوس شدن روند زیاد است.
واگرایی مخفی مثبت (صعودی) و منفی (نزولی)
واگرایی مخفی مثبت (HD+): دوباره لازم است که تصویر بالا نگاه کنید تا توضیح بدهیم که شرایط تشکیل واگرایی مخفی مثبت و منفی چیست. واگرایی مخفی مثبت در روند صعودی ظاهر میشود. درست برخلاف واگرایی معمولی مثبت که در روند نزولی میشد آن را پیدا کرد. وقتی در نمودار قیمت میبینیم که کفهای جدید بالاتر از کف قبلی هستند، ولی در اندیکاتور کفهای جدید در نقاطی پایینتر تشکیل میشوند میفهمیم که واگرایی مخفی مثبت رخ داده است. با مشاهدهی این حرکت، احتمال میدهیم که روند به حرکت قبلیاش ادامه بدهد.
واگرایی مخفی منفی (HD-): این واگرایی در شرایطی اتفاق میافتد که روندمان نزولی است. وقتی سقفی پایینتر از سقف قبلی در نمودار قیمت میبینیم ولی در اندیکاتور سقف جدید بالاتر از سقفهای قبلی تشکیل میشود میفهمیم که با واگرایی مخفی منفی طرف هستیم. باز هم باید منتظر ادامهی روند باشیم؛ روندی که در اینجا نزولی است و انتظار داریم همچنان نزولی بماند.
هر دو مورد از انواع واگرایی مخفی که به آنها اشاره شد، از ادامهی روند فعلی خبر میدهند. با شناسایی این مسئله میتوانیم سیگنالهای معاملاتی مختلفی بگیریم و برای تایید اعتبار نیز از اندیکاتورهایی مثل مکدی یا RSI استفاده کنیم.
واگرایی مخفی چقدر قابل اطمینان است؟
اگرچه واگرایی یک نشانه قدرتمند از تغییر جهت حرکت بازار است، اما نمیتوان تنها به آن اتکا کرد. معاملهگران تازهکار قبل از اینکه واگرایی پنهان را در شیوه های معاملاتی خود بگنجانند باید بر استفاده از بقیه ابزارهای تحلیل تکنیکال مسلط شوند.
به یاد داشته باشید که واگرایی همیشه منجر به تغییر روند قدرتمندی نمیشود. گاهی قیمت ممکن است پس از ایجاد یک واگرایی مخفی وارد یک روند رنج شود. روند رنج به روندی میگویند که قیمت به صورت افقی در یک محدوده حرکت میکند.
نکته مهم این مطلب استفاده از واگرایی مخفی در کنار دیگر اندیکاتورها و ابزارهای تحلیل تکنیکال است.
گاهی اوقات هنگام استفاده از دو یا چند اندیکاتور مختلف، سیگنالهای ایجاد شده ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند و به شرایط متفاوتی از بازار دلالت کنند.
در چنین مواردی بهتر است یک قدم به عقب بروید و با بررسی بیشتر ببینید که آیا سیگنالهای متضاد با یکدیگر علاوه بر همپوشانی زمانی، قوی هستند یا خیر. اگر به چنین نتیجهای رسیدید بهتر است تا مدتی از این ارز دور بمانید.
برخی نکات درباره واگراییها
به یاد داشته باشید که واگراییها، علت تغییر یا ادامه روند نیستند بلکه ابزاری برای شناسایی آنها هستند. مشاهده واگرایی حکم هشدار را دارد و برای تصمیمگیری نهایی جهت خرید و فروش، میبایست از ابزارهای دیگر برای اطمینان بیشتر استفاده کرد.
لزوما هر زمانی که تغییر روند رخ دهد، واگرایی وجود ندارد. وجود واگرایی نشانهای برای پیشبینی تغییر روند است، نه مهر تأییدی بر آن.
اندیکاتورهای بسیاری در نرمافزارهای تحلیلگر نمودارهای قیمتی وجود دارند، اما بهطور کلی از اندیکاتورهای MACD، RSI، CCI، ROC، MFI و OBV در مسیر شناسایی واگراییها استفاده میشوند و فراز و فرودهای آنها با نمودار قیمتی مقایسه میشوند. در میان این اندیکاتورها، MACD بهتر میتواند به شناسایی واگرایی کمک کند.
یکی از رایجترین اشتباهات در مورد شناسایی واگراییها، عدم تشخیص صحیح خط روند (صعودی یا نزولی) است. حتما به بالا و پایین بودن سقف و کف و صعودی و نزولی بودن خط روند توجه کنید، چرا که در غیراینصورت دچار تصمیم اشتباه و ضرر مالی میشوید.
هنگامیکه نمودار با سرعت بالا و بدون واگرایی به سمت سطوح حمایت و مقاومت درحرکت باشد، احتمال شکست سطوح بسیار بالا است. در صورتی که شکست سطح حمایت یا مقاومت همزمان با تشکیل واگرایی رخ دهد، پیشبینی میشود که شکست فریبدهنده یا اصطلاحا Fake بوده و مجددا برگشت به سطح شکستهشده را شاهد خواهیم بود.
اندیکاتور RSI چیست؟ / آنچه باید درباره واگرایی در RSI بدانیم
RSI اندیکاتوری پرکاربرد و مفید در معاملات میانمدت و بلندمدت به حساب میآید. این اندیکاتور که جزء جداناشدنی سیستمهای تحلیلی بسیاری از معاملهگران است، برای اندازهگیری و نشان دادن سطوح اشباع فروش و خرید به کار میرود. این اندیکاتور از محاسبات پیچیدهای بهدست میآید که دانستن آنها لزوما احتیاج نیست.
به گزارش تجارتنیوز: نکته حائز اهمیت برای ما در این گزارش بحث واگرایی در اندیکاتور RSI است. گفتنی است که واگرایی در سایر اندیکاتورها نیز بررسی میشود و تنها RSI نیست. هرکدام از واگراییها میتوانند مفاهیم مختلفی را داشته باشند. دانستن این مفاهیم در درک بهتر روند قیمتها در چارتهای مختلف کمک بسزایی به حساب میآید.
به طور خلاصه و کلی واگرایی به معنی حرکت قیمت و اندیکاتور در خلاف جهت یکدیگر است. کاربرد دانستن این موضوع چیست؟ پس از رخ دادن یک واگرایی، احتمال اینکه قیمت تغییر جهت دهد وجود دارد. مشاهده واگرایی در اندیکاتورها یکی از سیگنالهای پرکاربرد معاملهگران برای ورود به پوزیشن است.
واگراییها میتوانند نقش الگوی بازگشتی ایفا کند و یا اهمیت واگرایی در RSI بهعنوان الگوی ادامهدهنده روند قیمت عمل کنند. همچنین از واگراییها نیز در برخی سیستمهای تحلیلی برای شناسایی سطوح حمایت و مقاومت استفاده میکنند.
چرا واگرایی در RSI ؟
در این اندیکاتور علاوه بر بحث واگراییها میتوانیم به مناطق اشباع خرید و اشباع فروش نیز توجه کنیم. به طوری که زمانی که روند صعودی باشد،به نمودار قیمتی و واگرایی اندیکاتور، در تراز ۷۰ و یا بالاتر توجه میکنیم و در زمانی که روند در حالت نزولی است به تراز ۳۰ یا کمتر از آن توجه داریم.
البته وجود این واگراییها ممکن است در سایر نقاط کمتر از ۷۰ و بیشتر از ۳۰ نیز وجود داشته باشد؛ اما مسئله اینجاست که این واگراییها مانند حالت بالا، از اهمیت و اعتبار کمتری برخوردار است.
در واقع معاملهگران حرفهای برای تشخیص حرکات اساسی در نمودار قیمت یک دارایی و ارزیابی احتمال بازگشت قیمت به روند قبلی، از واگراییها کمک میگیرند.
کاربرد واگرایی در RSI
واگراییها براساس نحوه شکلگیری آنها و پیشبینیهای مختلفی که از ادامه روند قیمت دارند، به دستههای مختلف تقسیم شوند، دو نوع پرکاربرد آن واگرایی معمولی یا Regular Divergence (RD)، واگرایی مخفی یا Hidden Divergence (HD) است.
در حالت عادی قیمت یک کف پایینتر از کف قبلی یا قیمت یک سقف بالاتر از سقف قبلی تشکیل میدهد، براین اساس اندیکاتور هم باید به تبعیت از آن همین رفتار را نشان دهد. برای درک بهتر هریک از انواع واگراییها میتوانید به نمودار زیر مراجعه کنید.
واگرایی معمولی (Regular Divergence)چیست؟
این واگراییها کندشدن و ضعیف شدن روند قیمت را نشان میدهند و به نوعی هشدار بازگشت را به معاملهگر میدهند.
این نوع واگرایی در روند نزولی شکل میگیرد. به طوری که کف جدیدی، پایین تر از کف قبل خود میسازد اما اندیکاتور کف بالاتری را تشکیل میدهد.
گفتنی است در حالتی کلی، اگر واگرایی معمولی مثبت تشکیل شود، میتوانیم آن را به عنوان یک سیگنال برای پایان روند نزولی و آغاز روندی صعودی تلقی کنیم.
اگر در واگرایی معمولی مثبت در ناحیه اشباع فروش نیز قرار داشته باشیم، اعتبار این رخداد و سیگنال ما به مراتب بیشتر خواهد بود.
زمانی که قیمت یک سقف بالاتر از سقف قبلی و یا همسطح با سقف قبلی تشکیل دهد، اما اندیکاتور سقفی پایینتر از سقف قبل خود تشکیل دهد، این موضوع نشاندهنده ضعف روند صعودی است. اما باقطعیت نمیتوان تعیین کرد که ریزش دقیقاً از همین نقطه شروع خواهد شد.
به بیانی دیگر واگرایی معمولی منفی در یک دارایی، بیانگر نزدیک شدن قیمت به خط مقاومتی مهم است.
واگرایی مخفی مثبت
در انتها یک روند صعودی، اگر قیمت کفی بالاتر از کف قبل خود تشکیل دهد و در مقابل اندیکاتور کفی پایینتر از کف قبل خود شکل دهد، واگرایی مخفی مثبت رخ داده است. انتظار میرود که این نوع واگرایی در ابتدا کانال صعودی رخ دهد و در صورت مشاهده میتوان پیشبینی کرد که قیمت به روند صعودی خود ادامه خواهد داد.
واگرایی مخفی منفی
زمانی که قیمت سقفی پایینتر از سقف قبل خود تشکیل دهد و در مقابل اندیکاتور سقفی بالاتر از سقف قبل خود تشکیل دهد، واگرایی مخفی منفی رخ دادهاست. این موضوع نشاندهنده ادامه روند نزولی قیمت است
در انتها باید گفت این روش، در کنار سایر تحلیلهای قیمتی میتواند بسیار مفید واقع شود و مبنا قرار دادن آن به تنهایی، کار غیرحرفهای و نادرستی است. برای دیدن نمونهای از این واگراییها میتوانید به سایت Tradingview مراجعه و در چارتهای مختلف این روش را امتحان کنید. همچنین در گزارش زیر نمونهای از واگراییهای رخ داده را بررسی کردیم که لینک آن در ادامه موجود است.
دیدگاه شما